Fortuna audaces iuvat.

Arume fai no seu blogue a cuarta lectura crítica de Festina lente, deixovos deseguido un anaco do seu texto:

"Rematei Festina lente. O libro de Marcos S. Calveiro perseguíame desde que Folerpa, desde o seu blog Alfaias, o anunciara de xeito enigmático. O vello lema da moeda augustea, coa figura dun golfiño e unha áncora, que figuraba ademáis no Hypnerotomachia Poliphili e que adoptou Aldo Manuzio como empresa do seu prelo, estimulado polo aprezo de Erasmus quen gustaba moito da súa ensinanza moral, “bule a modo”, semellaba interesante reclamo. Anunciábase ademáis como unha narración de natureza histórica, cun encadernador nunha inventada Compostela de finais do século XVI e comezos do XVII como protagonista. Malia as miñas prevencións sobre iso que damos en chamar novela histórica, o libro, alicerzado por unha intriga prometida nos paratextos, parecía seductor. A lectura furtiva nunha librería dos primeiros capítulos logrou engaiolarme de vez.

A historia de Ambrosio Cavaleiro, que así se chama o personaxe central desta novela, está escrita por un narrador en terceira persoa, que, por veces amosa a súa omnisciencia de xeito explícito. A documentación histórica aducida, que por moi fidefacente que puida resultar, sempre remata por ser ficticia, está presentada cunha distancia crítica máis propia do historiador ca do narrador de invencións. Intervén no propio proceso de escrita, nun acto leve de metaficción, como cando adianta ao tempo presente (páxina 37) o resultado das indagacións históricas. Esta decisión, xunto co emprego do presente histórico, supón unha distancia narrativa moi interesante, que permite engarzar o tempo interno do protagonista co descurrir cronolóxico da época.

Porque a historia recolle a vida dun mozo, nado no esteiro do Eume (coma o Lazarillo nace ao lado do río: a referencia á novela anónima non é gratuita dado o carácter do libro como relato de aprendizaxe), que deixa a súa familia para pasar a ser axudante de encadernador nunha especie de Compostela postridentina. 1578 é a primeira data; 1627, a derradeira. A vida enteira deste home que vive e obra na rúa d’Armada, no corazón dunha cidade amurallada chamada Santiago. O tempo é o da Inquisición revelada coma instrumento de control non só doctrinal, senón tamén ideolóxico. Aparecen, como telón de fondo inevitable, o erasmismo (o propio Cavaleiro le no seu obradoiro os libros do Index onde late aínda a crítica relixiosa, o cerne da libertade), Lutero, os modos da herexía condenada polo catolicismo militante, as formas de feiticería (coa queima de bruxa portuguesa na praza do Campo ou a sombra dubidosa dun lobishome), a escravitude (nun dos capítulos máis brilantes do libro) ou as reas de fanáticos amadores de lumes eternos..."

O Robin Hood da rúa d´Armada

Anxos García Fonte publica en culturagalega.org a terceira achega crítica á novela, aquí tedes un parágrafo:

"Pero non hai pega sen mancha negra ... e se houbese que poñer algunha obxección diríamos que non é moi aceptábel que un simple artesán a principios do século XVII, malia ser un home que se adica a encadernar libros, posúa unha considerábel biblioteca da súa propiedade e moito menos, malia que a súa formación intelectual discorrese polo autodidactismo, que fose ateo nin que defendese intimamente a súa condición de homosexual: é, sinxelamente, anacrónico, tanto coma un Robin Hood defensor da democracia e do libre comercio."

Vexamos, Ambrosio é meu, é o meu fillo, unha peronaxe de ficción que se move nese anaco de historia que eu recrei. Partindo de aí todo é posible.
En relación coa súa considerable biblioteca, chega cunha lectura da extraordinaria monografía de Benito Ríal Costas , Producción y comercio del libro en Santiago (1501-1553) , que eu descubrín co libro xa rematado grazas a Leo Toral, para ver que non resulta tan inaceptable. Neste libro ven reproducido o inventario da librería de Giraldo de Sol, libreiro e artesán de Compostela, predecesor de Ambrosio, é o mesmo resulta abondoso, 2.500 volumes e sorprendente, acreditando a presenza de obras de Sofocles, Homero, Erasmo, Virxilio ou Vives en Santiago.
¿Non podía haber ateos no século XVII? Ademais Ambrosio, máis que desconfíar de Deus, desconfía dos seus servos na terra: da curia ben mantida que vende bulas ao mellor postor e dos cans de presa dos inquisidores. En varias ocasións na novela recorre as pregarias ou Biblia na procura de respotas.
En relación co episodio homosexual, que en ningún intre se explicita na novela e podería formar parte das matinacións e arelas do encadernador -malia suposta existencia dunha denuncia anónima da que nunca se chega a saber máis- creo, se non me falla a memoria, que Ambrosio se tortura con tal desexo, ten pesadelos e chega a mutilarse unha man. Mais que defensa eu vexo dúbidas e vergoña.
(Isto non é unha replica alporizada á critica, que por outra banda é positiva, senón máis ben un xeito de enriquecer o diálogo con todos aqueles lectores interesados. Ao mellor como pai de Ambrosio eu non son o máis indicado para falar del, consíntolle todo, pero ao cabo este blogue é para iso, para falar da novela)

Patacas e pementos

Preguntábame o outro día Manolo Bragado: e Ambrosio Cavaleiro que comía? Respondendo a súa pregunta vai deseguido a relación dalgúns dos produtos que se podían atopar daquela nos mercados e negocios de Compostela, tomados das ordenanzas do Concello sobre as taxas e prezos públicos dos bastimentos da cidade do ano do Noso Señor de 1579:

-peixes: ollomol, pescada, congro, sanmartiño, panchos, abadexo, bogas, xarda, polbo, luras, raia, atún, lagostas e ostras

-Carnes: vaca, castrón, lebre e carneiro.

-Queixo castelán, de Flandres e de Inglaterra

-Pluma: arceas, capóns, perdigóns, galiñas, tordos, merlos, polos e parrulos.

-Arroz, garavanzos, azucre da illa de madeira e do Brasil, cravo, canela, castañas, azafrán, pementa, améndoas, mel, ovos, touciño, sal e aceite.

Como veredes a dieta era do máis variada, para aquel que puidese pagala. Algúns dos prezos para que poidades comparar eran: a libra de vaca a 9 marabedís, a de arcea a 12, a de garavanzos a 12, a de congro a 10, a de polbo a 6, a onza de pementa a 15 e a de canela a 25.

Sorprende a ausencia na relación dun produto hoxe case consubstancial coa nosa cociña, pero que daquela aínda case non se cultivaba nas nosas leiras. Tivo que ser tras o seu éxito culinario en Francia cando entrou nas nosas mesas. A primeira referencia que hai sobre o cultivo da pataca en Galiza é do ano 1607, no que xa foran sementadas no Mosteiro dos franciscanos de Herbón, a quen lles debemos tamén os seus pementos, cuxa semente trouxeron dende México uns compañeiros de orde no século XVI. Non foi ata a grande crise dos cereais a mediados do século XVIII cando a fame fixo que os labregos comezaran a comela e cultivala, malia os grandes prexuízos que había cara ao consumo da bela americana, como a chamaban, e da que por certo celebramos neste 2008 o seu ano.

Corre a modo

Cesare fai no seu blogue a segunda lectura crítica da novela, que transcribo deseguido:

"Dime un bo conselleiro: tes que lelo. E entre a viaxe no avión e estas últimas horas alí a vai, unha novela moito máis ca fabulosa: Festina lente, de Marcos S. Calveiro. Algo enredante no principio, faise máis lixeira e cativadora conforme a acción pasa ao primeiro plano e se desviste desas roupaxes de contextualización que a pexan un pouco. As aventuras do encadernador Ambrosio Cavaleiro, a fala dos arxinas e a Compostela do XVI encaixan perfectamente no marco desa ficción sobre o pasado europeo que levamos anos lendo e ulindo. É esta unha novela pra traducir, pra exportar, que se pode vender nas librarías de Copenhague como se fora un código da vinci (en bo), coma un pequeno nome da rosa. Incluso ten un fermosísimo final, que releo sen fartura, e que dá pra unha segunda parte ou unha terceira do manuscrito de tres serpes unidas polo baixo, na historia de todas as épocas, adiante e atrás. Algunhas pegas hai, claro, en nomes de lugares, na falta dun mapa da compostela da época, nunha páxina demasiado chea de franciscos ou nun lavanco que cae do niño cando os lavancos fan os niños ao ras. Ou que nunha novela de encadernadores, o último caderniño se me despegase. Pero se eses son os males, moita é a bondade."

A cidade pechada

Compostela fedía, pero non só de senso literal (os viaxeiros italianos do XVIII así o destacan) senón tamén dun xeito moral. Santiago era unha gran vieira de pedra que se pechaba sobre ela mesma ao menor tranco. A muralla da cidade, aínda que esboroada, pechábase decontino, por un andazo, polos ouleos dos lobos, pola ameza dos corsarios... Nove eran as súas portas: San Francisco, da Pena, da Algaria de Riba, da Algaria de Baixo, do Camiño, de San Fins, de Mazarelas, da Mámoa, Faxeira e das Hortas. Todas elas son sinxelas de situar sobre un rueiro actual da cidade, os nomes consérvanse nas rúas ou prazas onde desembocaban. Temos que pensar tamén nun casco vello e nunha catedral (podedes vela no video) moi distintos ao que hoxe son. O barroco comezaba a dar o seus primeiros pasiños incertos, mais non chegara aínda ao seu apoxeo. Pensade por exemplo na praza do Obradorio, daquela do Hospital. Aínda non estaba cerrada, pois o edificio de Raxoi non existía. Por aí discorría a muralla e existía unha vella torre defensiva que se empregaba como cárcere, A Torre da Praza que sae da novela.

A meirande parte das rúas non estaban lousadas aínda, polo que imaxinádeas enlamadas e ateigadas de xente e bestas e cos penicos e almofías baleirándose acotío polas fiestras. Cada vez que había unha mala colleita o unha peste, as bubas e nascidas, a cidade enchíase de xente que procuraba a súa salvación nos hospitais de peregrinos e na xenerosidade do Cabido, dos mosteiros. Na novela tentei reflectir esa podremia física e moral da cidade, esa vida opresiva que caía sobre os seus veciños coma a lousa do sartego de Santiago O Maior, tentei entrar polo fociños do lector.

(Para quen lle interese o urbanismo de Compostela existe unha mágnifica monografía editada por Nigra-Trea, Unha historia urbana: Compostela 1595-1780 de Andrés A. Rosende Valdés, que consultei coa novela xa rematada para comprobar algunhas cousas e corixir algún que outro erro)